GÜLÜSTAN
Bəxtiyar vahabzadə

Azərbaycanın birliyi və istiqlaliyyəti
uğrunda çarpışan Səttar xan,
Şeyx Məhəmməd Xiyabani
və Pişəvərinin əziz xatirəsinə

I-ci Hissə

İpək yaylığıyla o, asta-asta
Silib eynəyini gözünə taxdı.
əyilib yavaşca masanın üstə
Bir möhürə baxdı, bir qola baxdı.

Kağıza həvəslə o da qol atdı,
Dodağı altından gülümsəyərək.
Bir qələm əsrlik hicran yaratdı,
Bir xalqı yarıya böldü qılınc tək.

Öz sivri ucuyla bu lələk qələm
Dəldi sinəsini Azərbaycanın.
Başını qaldırdı,
Ancaq dəmbədəm
Kəsdilər səsini Azərbaycanın.

O güldü kağıza qol çəkən zaman,
Qıydı ürəklərin hicran səsinə.
O güldü haqq üçün daim çarpışan
Bir xalqın tarixi faciəsinə.

Əyləşib kənarda topsaqqal ağa,
Hərdən mütərcimə suallar verir.
Çevrilir gah sola, baxır gah sağa,
Başını yellədib təsbeh çevirir.
Qoyulan sərtlərə razıyıq deyə,
Tərəflər qol çəkdi müahidəyə...
Tərəflər kim idi? Hər ikisi yad!
Yadlarmı edəcək bu xalqa imdad?!

Qoy qalxsın ayağa ruhu Tomrisin,
Babəkin qılıncı parlasın yenə.
Onlar bu şərtlərə sözünü desin,
Zənciri kim vurdu şir biləyinə?

Hanı bu ellərin mərd oğulları?
Açın bərələri, açın yolları.
Bəs hanı bu əsrin öz Koroğlusu-
Qılınc Koroğlusu, söz Koroğlusu?

Babaların şəni, şərəfi, əlbət,
Bizə əmanətdir, böyük əmanət...
Yoxmu qanımızda xalqın qeyrəti?
Belə saxlayarlar bəs əmanəti?
Qoy ildırım çaxsın, titrəsin cahan!
Ürəklər qəzəbdən
coşsun, partlasın.
Daim haqq yolunda qılınc qaldıran
İgid babaların goru çatlasın.

Qoy əysin başını vüqarlı dağlar,
Matəmi başlandı böyük bir elin.
Mərsiyə söyləsin axar bulaqlar,
Ağılar çağırsın bu gün qız, gəlin!..

Tərəflər sakitdir, qəzəbli deyil,
Məhv olan qoy olsun, onlara nə var.
İmzalar atılır bir-bir, elə bil,
Sevgi məktubuna qol çəkir onlar.

Atıb imzasını hər kəs varağa,
əyləşir sakitcə keçib yerinə.
Eynəkli cənabla, təsbehli ağa,
Qalxıb əl də verir biri-birinə.

Onların birləşən bu əllərilə
Ayrılır ikiyə bir el, bir Vətən.
Axıdıb gözündən yaş gilə-gilə,
Bu dəhşətli hala nə deyir Vətən?

Bir deyən olmadı, durun ağalar!
Axı, bu ölkənin öz sahibi var.
Siz nə yazırsınız bayaqdan bəri,-
Bəs hanı bu yurdun öz sahibləri?

Bəs hanı həqiqət, bəs hanı qanun?
Qocadır bu yurdun tarixi, yaşı.
Bəs hanı köksünə sərhəd qoyduğun,
Bir vahid ölkənin iki qardaşı?

Görək bu hicrana, bu müsibətə,
Onların sözü nə, qərəzi nədir?
Bu xalq əzəl gündən düşüb zillətə,
Öz dogma yurdunda yoxsa kölədir?

Necə ayırdınız dırnağı ətdən-
Ürəyi bədəndən, canı cəsəddən?
Axı, kim bu haqqı vermişdir Sizə,
Sizi kim çağırmış Vətənimizə?

Neçə vaxt səngərdə hey ulaşdılar,
Gülüstan kəndində sövdalaşdılar.
Bir ölkə ikiyə
Ayrılsın deyə!..

Göy də guruldamış deyirlər o gün,
Çölləri, düzləri buludlar sarmış.
O göy gurultusu ulu Babəkin Ruhuymuş,
hönkürüb fəryad qoparmış.

Gülüstan kəndinin gül-çiçəkləri
Bir günün içində soldu-saraldı.
"Gülüstan" bağlandı, o gündən bəri,
Bu kəndin alnında bir ləkə qaldı.

Bağrı köz-köz oldu "Yanıq Kərəmin"
Tellər inildədi, yandı, nə yandı.
Aşığın sazında daha bir həzin,
Daha bir yanıqlı pərdə yarandı.

Həmin gün ölkəni apardı sel, su,
Tutuldu çöhrəsi günün, ayın da.
Qoca Nəbatinin eşqi, arzusu,
O gün batmadımı Arpa çayında?

Ağlayıb dağlardan əsən küləklər,
Bu məşum xəbəri aləmə yaydı.
Sanki dilə gəldi güllər, çiçəklər:
"Bu isə qol qoyan qollar sınaydı".

Arazın suları qəzəbli, daşqın,
Sirin nəğmələri ahdır, haraydır.
Vətən quşa bənzər, qanadlarının
Biri bu taydırsa, biri o taydır.

Quş iki qanadla uçar, yüksələr,
Mən necə yüksəlim tək qanadımla?
Ürəklər bu dərddən tüğyana gələr,
Axar gözümüzdən yaş damla-damla.

Cənablar, bir anlıq düşündünüzmü?
Verdiyiniz hökmün ağırlığını?
Bu hökmün dəhşəti əllimi, yüzmü?
Biz necə götürək bu göz dağını?..

Başı kəsiləndə bu məğrur elin
Qəlbin ağrısını hiss etdinizmi -
Qoca Füzulinin, igid Babəkin
Etiraz səsini eşitdinizmi?
Cənablar, bir damcı mürəkkəblə siz
Düsünün, nələrə qol çəkmişsiniz?

Bir damcı mürəkkəb, bir vətəndaşı
Qanına bulayıb ikiyə böldü.
Bir damcı mürəkkəb olub göz yaşı
İllərlə gözlərdən axdı, töküldü.

Min ləkə vurdular şərəfimizə
Verdik, sahibimiz yenə "ver" - dedi.
Lap yaxsı eləyib doğrudan, bizə
Biri "baran" - dedi, biri "xər" - dedi.
Bizi həm yedilər, həm də mindilər,
Amma dalımızca gileyləndilər.

Hökmü gör nə qədər böyükmüş anın
Möhür də basdılar varağa təkrar.
Yox, varağın deyil, Azərbaycanın
Köksünə dağ boyda dağ basdı onlar.

İmzalı, möhürlü ey cansız varaq,
Nə qədər böyükmüs qüvvətin, gücün.
Əsrlər boyunca vuruşduq, ancaq
Sarsıda bilmədik hökmünü bir gün.

Ey kağız parçası, əvvəl heç ikən,
Yazılıb, qollanıb yoxdan var oldun.
Böyük bir millətin başını kəsən,
Qolunu bağlayan hökmdar oldun.

Bir eli ikiyə paraladın sən
Özün kağız İkən paralanmadın.
Köksünə yazılan qəlb atəşindən,
Niyə alıçmadın, niyə yanmadın?

Araz sərhəd oldu, əsdi küləklər,
Sular yatağında qalxdı, köpürdü.
Üstü dama-dama taxta dirəklər,
Çayın kənarında səf çəkib durdu.

Sular, sizdən təmiz nə var dünyada?
Ləkədən xalidir axı qəlbiniz.
Bağrınız alışıb niyə yanmadı
Bu çirkin əmələ qol qoyanda siz?

Ey Araz, səpirsən göz yaşı sən də,
Keçdikcə üstündən çölün, çəmənin.
Səni arzulara sədd eyləyəndə,
Niyə qurumadı suların sənin?

Dayanıb Arazın bu tayında mən
"Can qardaş" deyirəm, o da "can" deyir.
Ey zaman, sorğuma cavab ver, nədən
Səsim yetən yerə, əlim yetməyir?..

Qarışıb gözümdə, qarışıb aləm
Dərd-dərdi doğrayır, qəm-qəmdən keçir.
Arazın üstündən keçə bilmirəm,
Araz dərdim olub sinəmdən keçir.

Taxta dirəkləri torpağa deyil,
Qoydular Füzuli divanı üstə.
Yarıya bölündü yüz, yüz əlli il
Gəraylı, bayatı, muğam, şikəstə.

Dəmir çəpərləri eşqim, diləyim,
Tarixim, ənənəm üstə qoydular.
Yarıya bölündü canım, ürəyim,
Yarıya bölündü Arazda sular.

Taxta dirəkləri qoydular ax, ax!
Qəlbimin, ruhumun, dilimin üstə.
Biz güldük, ağladıq, yenə də ancaq
Bir sazın, bir telin, bir simin üstə.

Ürəkdən ürəyə körpü? Bir dayan!
Dərdimiz dinirsə, bir sazın üstə
Şəhriyar yaralı misralarından
Körpü salmadımı Arazın üstə?!

Bu taydan o taya axışdı sel tək
Gözə görünməyən könül telləri.
Bu selin önünü nə çay, nə dirək
Kəsə bilməmişdir yüz ildən bəri.

Ağalar bilmədi birdir bu torpaq
Təbriz də, Bakı da Azərbaycandır.
Bir elin ruhunu, dilini ancaq
Kağızlar üstündə bölmək asandır.

Böl, kağız üstündə, böl, gecə-gündüz,
Torpağın üstünə dirəklər də düz,
Gücünü, əzmini tök də meydana,
Qosundan, silahdan sədd çək hər yana.
Torpağı ikiyə bölərsən, ancaq
Çətindir bədəni candan ayırmaq!

Ayırmaq kimsəyə gəlməsin asan
Bir xalqın bir olan dərdi-sərini.
O taydan bu taya Mustafa Payan
Oxuyur Vahidin qəzəllərini.

Dolandı zəmanə, döndü qərinə,
Şairlər od tökdü yenə dilindən.
Vurğunun o həsrət nəğmələrinə
Şəhriyar səs verdi Təbriz elindən:

"Heydər baba, göylər qara dumandı,
Günlərimiz bir-birindən yamandı.
Bir-birindən ayrılmayın, amandır,
Yaxşılığı əlimizdən aldılar,
Yaxşı bizi yaman günə saldılar.

Bir uçaydım bu çırpınan yelinən,
Qovuşaydım dağdan aşan selinən,
Ağlaşaydım uzaq düşən elinən.
Bir görəydim ayrılığı kim saldı,
Ölkəmizdə kim qırıldı, kim qaldı".

1959

گولوستان

 

آزربایجانین بیرلیگی و ایستیقلالیتی

اوغروندا چارپیشان ستتار خان،

شئیخ محمد خیابانی

و پیشوری‌نین عزیز خاطره‌سینه

 

I-جی حیسه

 

ایپك یایلیغییلا او، آستا-آستا

سیلیب ائینیینی گؤزونه تاخدی.

اییلیب یاواشجا ماسانین اوسته

بیر مؤهوره باخدی، بیر قولا باخدی.

 

كاغیزا هوسله او دا قول آتدی،

دوداغی آلتین‌دان گولومسه‌یه‌رك.

بیر قلم عصرلیك هیجران یاراتدی،

بیر خالقی یارییا بؤلدو قیلینج تك.

 

اؤز سیوری اوجویلا بو للك قلم

دلدی سینه‌سینی آزربایجانین.

باشینی قالدیردی،

آنجاق دمبه‌دم

كسدی‌لر سسینی آزربایجانین.

 

او گولدو كاغیزا قول چكن زامان،

قییدی اورك‌لرین هیجران سسینه.

او گولدو حاق اوچون دایم چارپیشان

بیر خالقین تاریخی فاجعه‌سینه.

 

ایلشیب كناردا توپساققال آغا،

هردن موترجیمه سوال‌لار وئریر.

چئوریلیر گاه سولا، باخیر گاه ساغا،

باشینی یئللدیب تسبئه چئویریر.

قویولان سرت‌لره رازیییق دئیه،

طرف‌لر قول چكدی مواهیده‌یه...

طرف‌لر كیم ایدی؟ هر ایكی‌سی یاد!

یادلارمی ائده‌جك بو خالقا ایمداد؟!

 

قوی قالخسین آیاغا روحو تومری‌سین،

بابكین قیلینجی پارلاسین یئنه.

اونلار بو شرط‌لره سؤزونو دئسین،

زنجیری كیم ووردو شیر بیلیینه؟

 

هانی بو ائللرین مرد اوغول‌لاری؟

آچین بره‌لری، آچین یول‌لاری.

بس هانی بو عصرین اؤز كوروغ‌لوسو-

قیلینج كوروغ‌لوسو، سؤز كوروغ‌لوسو؟

 

بابا‌لارین شنی، شرفی، البت،

بیزه امانت‌دیر، بؤیوك امانت...

یوخمو قانیمیزدا خالقین قئیرتی؟

بئله ساخلایارلار بس امانتی؟

قوی ایلدیریم چاخسین، تیتره‌سین جاهان!

اورك‌لر قزب‌دن

جوشسون، پارتلاسین.

دایم حاق یولوندا قیلینج قال‌دیران

ایگید بابا‌لارین گورو چاتلاسین.

 

قوی ایسین باشینی ووقارلی داغ‌لار،

ماتمی باشلاندی بؤیوك بیر ائلین.

مرسییه سؤیله‌سین آخار بولاق‌لار،

آغی‌لار چاغیرسین بو گون قیز، گلین!..

 

طرف‌لر ساكیت‌دیر، قزب‌لی دئییل،

مهو اولان قوی اولسون، اونلارا نه وار.

ایمضا‌لار آتیلیر بیر-بیر، ائله بیل،

سئوگی مكتوبونا قول چكیر اونلار.

 

آتیب ایمضاسینی هر كس واراغا،

ایلشیر ساكیتجه كئچیب یئرینه.

ائینك‌لی جنابلا، تسبئه‌لی آغا،

قالخیب ال ده وئریر بیری-بیرینه.

 

اونلارین بیرلشن بو اللریله

آیریلیر ایكییه بیر ائل، بیر وطن.

آخیدیب گؤزون‌دن یاش گیله-گیله،

بو دهشت‌لی حالا نه دئییر وطن؟

 

بیر دئین اولمادی، دورون آغا‌لار!

آخی، بو اؤلكه‌نین اؤز صاحبی وار.

سیز نه یازیرسینیز بایاق‌دان بری،-

بس هانی بو یوردون اؤز صاحب‌لری؟

 

بس هانی حقیقت، بس هانی قانون؟

قوجا‌دیر بو یوردون تاریخی، یاشی.

بس هانی كؤكسونه سرحد قویدوغون،

بیر واهید اؤلكه‌نین ایكی قارداشی؟

 

گؤرك بو هیجرانا، بو موسیبته،

اونلارین سؤزو نه، غرضی ندیر؟

بو خالق ازل گون‌دن دوشوب ذلته،

اؤز دوگما یوردوندا یوخسا كؤله‌دیر؟

 

نئجه آییردینیز دیرناغی اتدن-

اوریی بدن‌دن، جانی جسددن؟

آخی، كیم بو حاقی وئرمیش‌دیر سیزه،

سیزی كیم چاغیرمیش وطنیمیزه؟

 

نئچه واخت سنگرده هئی اولاشدی‌لار،

گولوستان كندینده سؤودا‌لاشدی‌لار.

بیر اؤلكه ایكییه

آیریلسین دئیه!..

 

گؤی ده گورولدامیش دئییرلر او گون،

چؤل‌لری، دوزلری بولودلار سارمیش.

او گؤی گورولتوسو اولو بابكین روهویموش،

هؤنكوروب فریاد قوپارمیش.

 

گولوستان كندی‌نین گول-چیچك‌لری

بیر گونون ایچینده سولدو-سارالدی.

"گولوستان" باغلاندی، او گون‌دن بری،

بو كندین آلنیندا بیر لكه قالدی.

 

باغری كؤز-كؤز اولدو "یانیق كرمین"

تئل‌لر اینیلده‌دی، یاندی، نه یاندی.

آشیغین سازیندا داها بیر هزین،

داها بیر یانیق‌لی پرده یاراندی.

 

همین گون اؤلكنی آپاردی سئل، سو،

توتولدو چؤهره‌سی گونون، آیین دا.

قوجا نباتی‌نین عشقی، آرزوسو،

او گون باتمادیمی آرپا چاییندا؟

 

آغلاییب داغ‌لاردان اسن كولك‌لر،

بو مشوم خبری عالمه یایدی.

سانكی دیله گلدی گول‌لر، چیچك‌لر:

"بو ایسه قول قویان قول‌لار سینایدی".

 

آرازین سولاری قزب‌لی، داشقین،

سیرین نغمه‌لری آهدیر، هارای‌دیر.

وطن قوشا بنزر، قانادلارینین

بیری بو تای‌دیرسا، بیری او تای‌دیر.

 

قوش ایكی قانادلا اوچار، یوكسه‌لر،

من نئجه یوكسلیم تك قانادیملا؟

اورك‌لر بو درددن توغیانا گلر،

آخار گؤزوموزدن یاش داملا-داملا.

 

جناب‌لار، بیر آنلیق دوشوندونوزمو؟

وئردیگینیز حؤكمون آغیرلیغینی؟

بو حؤكمون دهشتی اللیمی، یوزمو؟

بیز نئجه گؤتورك بو گؤز داغینی؟..

 

باشی كسیلنده بو مغرور ائلین

قلبین آغری‌سینی هیسس ائتدینیزمی -

قوجا فضولی‌نین، ایگید بابكین

اعتراض سسینی ائشیتدینیزمی؟

جناب‌لار، بیر دامجی مورككبله سیز

دوسونون، نلره قول چكمیشسینیز؟

 

بیر دامجی مورككب، بیر وطنداشی

قانینا بولاییب ایكییه بؤلدو.

بیر دامجی مورككب اولوب گؤز یاشی

ایللرله گؤزلردن آخدی، تؤكولدو.

 

مین لكه ووردولار شرفیمیزه

وئردیك، صاحبیمیز یئنه "وئر" - دئدی.

لاپ یاخسی ائله‌ییب دوغرودان، بیزه

بیری "باران" - دئدی، بیری "خر" - دئدی.

بیزی هم یئدی‌لر، هم ده میندی‌لر،

اما دالیمیزجا گیلئیلندی‌لر.

 

حؤكمو گؤر نه قدر بؤیوكموش آنین

مؤهور ده باسدی‌لار واراغا تكرار.

یوخ، واراغین دئییل، آزربایجانین

كؤكسونه داغ بویدا داغ باسدی اونلار.

 

ایمضا‌لی، مؤهورلو ائی جان‌سیز واراق،

نه قدر بؤیوكموس قوتین، گوجون.

عصرلر بویونجا ووروشدوق، آنجاق

سارسیدا بیلمدیك حؤكمونو بیر گون.

 

ائی كاغیز پارچاسی، اول هئچ ایكن،

یازیلیب، قوللانیب یوخ‌دان وار اولدون.

بؤیوك بیر میللتین باشینی كسن،

قولونو باغلایان حؤكمدار اولدون.

 

بیر ائلی ایكییه پارالادین سن

اؤزون كاغیز ایكن پارالانمادین.

كؤكسونه یازیلان قلب آتشین‌دن،

نیه آلیچمادین، نیه یانمادین؟

 

آراز سرحد اولدو، اسدی كولك‌لر،

سولار یاتاغیندا قالخدی، كؤپوردو.

اوستو داما-داما تاختا دیرك‌لر،

چایین كناریندا سف چكیب دوردو.

 

سولار، سیزدن تمیز نه وار دونیادا؟

لكه‌دن خالی‌دیر آخی قلبینیز.

باغرینیز آلیشیب نیه یانمادی

بو چیركین عمله قول قویاندا سیز؟

 

ائی آراز، سپیرسن گؤز یاشی سن ده،

كئچدیكجه اوستون‌دن چؤلون، چمه‌نین.

سنی آرزولارا سدد ائیله‌ینده،

نیه قورومادی سولارین سنین؟

 

دایانیب آرازین بو تاییندا من

"جان قارداش" دئییرم، او دا "جان" دئییر.

ائی زامان، سورغوما جاواب وئر، ندن

سسیم یئتن یئره، علیم یئتمییر؟..

 

قاریشیب گؤزومده، قاریشیب عالم

درد-دردی دوغراییر، قم-قم‌دن كئچیر.

آرازین اوستون‌دن كئچه بیلمیرم،

آراز دردیم اولوب سینم‌دن كئچیر.

 

تاختا دیرك‌لری تورپاغا دئییل،

قویدولار فضولی دیوانی اوسته.

یارییا بؤلوندو یوز، یوز اللی ایل

گرای‌لی، بایاتی، موغام، شیكسته.

 

دمیر چپرلری عشقیم، دیلییم،

تاریخیم، عنعنم اوسته قویدولار.

یارییا بؤلوندو جانیم، اورییم،

یارییا بؤلوندو آرازدا سولار.

 

تاختا دیرك‌لری قویدولار آخ، آخ!

قلبیمین، روحومون، دیلیمین اوسته.

بیز گولدوك، آغلادیق، یئنه ده آنجاق

بیر سازین، بیر تئلین، بیر سیمین اوسته.

 

اورك‌دن اوره‌یه كؤرپو؟ بیر دایان!

دردیمیز دینیرسه، بیر سازین اوسته

شهریار یارا‌لی میسرا‌لارین‌دان

كؤرپو سالمادیمی آرازین اوسته؟!

 

بو تای‌دان او تایا آخیشدی سئل تك

گؤزه گؤرونمه‌ین كؤنول تئل‌لری.

بو سئلین اؤنونو نه چای، نه دیرك

كسه بیلممیش‌دیر یوز ایلدن بری.

 

آغا‌لار بیلمه‌دی بیردیر بو تورپاق

تبریز ده، باكی دا آذربایجان‌دیر.

بیر ائلین روحونو، دیلینی آنجاق

كاغیزلار اوستونده بؤلمك آسان‌دیر.

 

بؤل، كاغیز اوستونده، بؤل، گئجه-گوندوز،

تورپاغین اوستونه دیرك‌لر ده دوز،

گوجونو، ازمینی تؤك ده میدانا،

قوسون‌دان، سلاح‌دان سدد چك هر یانا.

تورپاغی ایكییه بؤلرسن، آنجاق

چتین‌دیر بدنی جان‌دان آییرماق!

 

آییرماق كیمسه‌یه گلمه‌سین آسان

بیر خالقین بیر اولان دردی-سرینی.

او تای‌دان بو تایا مصطفی پایان

اوخویور واهیدین قزل‌لرینی.

 

دولاندی زمانه، دؤندو قرینه،

شاعرلر اود تؤكدو یئنه دیلین‌دن.

وورغونون او هسرت نغمه‌لرینه

شهریار سس وئردی تبریز ائلین‌دن:

 

"حیدر بابا، گؤی‌لر قارا دوماندی،

گون‌لریمیز بیر-بیرین‌دن یاماندی.

بیر-بیرین‌دن آیریلمایین، آمان‌دیر،

یاخشی‌لیغی علیمیزدن آلدی‌لار،

یاخشی بیزی یامان گونه سالدی‌لار.

 

بیر اوچایدیم بو چیرپینان یئلینن،

قوووشایدیم داغ‌دان آشان سئلینن،

آغلاشایدیم اوزاق دوشن ائلینن.

بیر گؤریدیم آیری‌لیغی كیم سالدی،

اؤلكه‌میزده كیم قیریلدی، كیم قالدی".

 

1959